Rippl-Rónaitól a műkörmös gereblyéig: körbejártuk a Modem aktuális kiállításait
Szerző: Magyar Evelin | magyar.evelin@dehir.hu Közzétéve: 2018.12.26. 09:00 | Frissítve: 2018.12.26. 09:03
Debrecen – Man Ray fotói lenyűgöztek, a kortárs művészek installációi pedig gondolkodóba ejtettek: mit jelent ma a művészet a látogató és az alkotó számára? Kritika.
Négy izgalmas tárlatot is megtekinthet az, aki mostanában betér a Modembe. A Modern és Kortárs Művészeti Központ elhozta a debrecenieknek a Kísérlettől a művészetig: Man Ray fotográfiái, a Tisztelt Németh Lajos Professzor! Az Antal-Lusztig-gyűjtemény 50 éves!, a Global Control and Censorship és a Designrezisztencia című kiállításokat. Mindennek az érdekessége abban rejlik, hogy más korok, perspektívák és művészetszemlélet jelenik meg mindegyikben.
A csellótestű nő esete a szürrealista fotóssal
A földszinti kiállítótérben a dadaizmus és a szürrealizmus egyik kiemelkedő alakjának sejtelmes, érzéki fotóit láthatjuk. Man Ray nemcsak a ’20-as, ’30-as évek szépségideáljait örökítette meg szívesen, de hasonló szellemiségben alkotó közeli barátait is lencsevégre kapta. Az avantgárd művészet kedvelői számára sok kép ismerős lehet az egykori irodalomkönyvekből: többek között a ready made-jeiről híres Marcel Duchamp és a szürrealizmus irányzatának megalapítójaként ismert André Breton is feltűnik a fotográfiákon.
A kedvenc Man Ray-képem, az Első lépések címűn pedig a dadaista költőt,
Tristan Tzarát láthatjuk, amint egy meztelen nő mellett, s egy fejsze alatt cigarettázik nyugodtan egy, a fekete mélységbe vezető létra végén. Megannyi értelmezés és üzenet egy képben:
a vágy veszélyes ketyegése lebeg a férfi feje fölött, míg a vágy tárgya hatalmassá és mégis elérhetetlenné válik tőle karnyújtásnyira.
Az amerikai képzőművész a divatfotózás világában is otthonosan mozgott: képein tökéletes sminkű, gyönyörű kezű, csinos frizurájú nők hirdetnek ékszereket, ruhákat, cipőket. A művész olyan neves, ma is működő divatmagazinoknak fotózott, mint a Vogue, vagy a Harper’s Bazaar. Izgalmas kísérletezései ezekről a képekről is sütnek:
az ívekkel, fény-árnyékkal történő könnyed, mégis nagyon tudatos játszadozása a drámai némafilmek világát idézi meg.
Bár mára – néhány divatháztól eltekintve – a művészet és divat világa szétválni látszik, Man Ray művészi világában ez a kettő még kéz a kézben járt, egymásra reagáltak, együtt lélegeztek. Az aktfotói ugyanilyen érzékeny, élő alkotások: a testet kendőzetlenül, olykor szőrösen, máskor széles csípővel, kis mellel, mégis esztétikusan és hamvasan ábrázolva.
Természetesen az önarckép készítés sem maradhatott ki Man Ray életművéből: az egyiken félmeztelenül készül öngyilkosságra, máshol szimplán egy szál köntösben, unottan dől egy széknek. A képek sajátossága, hogy egyiken sem látni mosolygó alakot. Bármennyire is a szépség, a vágykeltés, vagy az örökkévalóságnak való átadás volt a képek készítésének a célja, minden szereplő neutrális, érzelemmentes, mintha egy fekete-fehér kísérleti filmből lépett volna elő. Egy ilyet is megtekinthetünk a kiállítás részeként: az Emak Bakia, azaz Hagyjatok békén című 16 perces alkotás a formák, a tematika, a cselekedetek random váltogatásán alapuló, benyomásokra építő alkotás. (Ha nem bírjuk végigülni, itt is megtekinthetjük.)
A kiállítás február 24-ig látogatható.
A modern magyar művészet legnagyobbjai egy helyen
Van ok az ünneplésre: Magyarország legnagyobb kollekciója ötvenedik születésnapjához érkezett, s a cím sem véletlen. 1968-ban jelent meg Németh Lajos Modern magyar művészet című könyve, amely a 20. századi művészeti törekvéseket fésülte össze egy tanulmánykötetbe. A válogatás során Nagy T. Katalin kurátor számára ez a könyv volt a vezérelv, így a 46 alkotó különböző érdeklődési köreit, újító szellemű próbálkozásait, vágyait, preferenciáit ismerhetjük meg logikus rendben, jól állátható módon.
A tárlaton a legkülönfélébb témák jelennek meg különböző alkotások formájában: önarcképek, tájak, aktok, portrék, csendéletek, évszakábrázolások és a magyaros hímzés motívumai egyaránt megjelennek a kiállítótérben, a figurális ábrázolástól pedig fokozatosan, árnyalt átmenetekkel eljutunk az absztrakcióig. Izmos vagy épp telt testeket ábrázoló szobrok, lovas alakok is a tárlat részét képezik.
Az egyik kedvencem Mattis Teutsch János Plasztikája, amely egy lehetetlen pózba tekeredő nőt ábrázol, bumerángra hasonlít, kissé aránytalan a valódi testekhez képest, minden oldalról más arcát mutatja, és elképesztően izgalmas.
Olykor olyan magas szintű sallangtalanítást és tudatos irányváltást követtek az alkotók, hogy műveik iskolás rajzokra emlékeztethetik az egyszeri kiállítás látogatót. Ilyenek például Ferenczy Noémi alkotásai, amelyek a sok sötét tónusú festmény között üde, vidám színfoltjai a tárlatnak. Viszont
az ünnepi kiállításon több olyan lenyűgöző művész is helyet kapott, akik miatt kihagyhatatlanná válik: az elvágyódásainak különleges helyszínét, Na'Conxypánt ábrázoló, megbomlott elméjű Gulácsy Lajos kevésbé ismert,
mint például a tárlaton szintén helyet kapó Csontváry Kosztka Tivadar, mégis érdemes behatóbban tanulmányozni álomszerű képeit. Aba-Novák Vilmos Generációk című, ezüstfestékkel készített képére külön nem is kell felhívni a figyelmet, olyannyira feltűnő. Erős ellentétpárt felállító, ragyogó alkotás, amely a titokzatos sötétségbe burkolt öregedést szembe helyezi az életadó, üde, pimasz fiatalsággal, az oda sem figyelő feleselés jegyében.
Rippl-Rónai csodás képe, a Nő fekete kalapban című profilból mutat egy bájos arcot: a korallszínű ajkak erős kontrasztot mutatnak a semleges, egybefolyó háttérrel és a sötét fejfedővel, öltözékkel, amely a gyászra is utalhat. Nagy István megkapó portréi is nagy erőket mozgatnak meg: az idős, ráncos arcokon ragyogó szemek üzenik azt, hogy az alanyoknak rengeteg mesélni valójuk van a valódi életről.
A kiállítás február 17-ig látogatható.
Félelem, megfigyelés és adathorgászat
A klasszikus irányvonaltól kissé eltávolodva arról tudhatunk meg többet, hogyan áramlik az információ napjainkban, s milyen egyszerűen megfigyelhető vált minden és mindenki az elmúlt évtizedek során. A magyarul Világméretű kontroll és cenzúrának nevezhető tárlat abszurd és ellentmondásos világunk kortárs művészeti lenyomataként értelmezhető leginkább.
Különféle megfigyelési technikák állnak cégek, állami szervek, magánszemélyek rendelkezésére azzal a céllal, így a privát szférát, az esetlegesség és egyszeriség egyszerűségét megsértve bármit megfigyelhetünk, megfigyelhetnek.
Nem is kell elmenni az ipari- vagy az álkamera kategóriáig eljutni: a Google Térkép, a Snapchat, vagy az okostelefon ugyanilyen mechanizmusokat ajánl fel. Hol van épp az ismerősünk, ki csókolózik épp a főtéren, ki rabol ki. Pozitív és negatív kihatásai egyaránt érzékelhetők ezeknek a trendeknek, a titok fogalma pedig megváltozni látszik.
Az interaktív kiállítás arra is rámutat, hogy az újfajta szabadság a modern börtön szinonimája és alternatívája is: ami régen a Nagy Testvér, vagy a Szovjetunió (CCCP) volt, az ma a CCTV. Az internet és az online térhódítás egyaránt hozzájárult ahhoz, hogy az elvonulás, elbújás természetes igénye egyre inkább nehezebben kivitelezhetővé és kérdésessé vált.
Vajon mit hoz a jövőre nézve az adatsokaság egyszerre kontrollált és zabolátlan áramlása? A tárlat erre nem tud pontos választ adni, de nem is tart igényt erre.
A kiállítás január 20-ig látogatható.
A funkció és a közízlés állandó megkérdőjelezése
Dizájnrezisztencia: mit is jelent ez a mesterségesen generált, több szempontból megközelíthető fogalom? A Debreceni Nemzetközi Művésztelep alkotói idén erre keresték a választ, s adták meg egyéni elképzeléseik szerint a művészi reakciót.
Nekem mint befogadónak
a dizájnrezisztencia egyet jelent a funkció megtagadásával, a közízléssel való szembemenéssel, a használhatatlan tárgyak egyedi kivitelezésével, az ellenállás szilárdságával.
Ilyen előfeltevésekkel léptem be a harmadik emeleti kiállítótérbe is, és nem jártam nagyon messze az alkotók elképzeléseitől. Legalábbis merem remélni, ugyanis itt ugyanolyan szabad asszociációk egész sorát indítják el a művészek, mint anno a szürrealisták tették – mégis kapcsolódik mindehhez egy nagyon is irányított befogadói értelmezésszótár.
Mit jelent a néző számára egy installáció, amely egy darab kék hullámlemez, se több, se kevesebb? Vagy egy másik, amelynek egyik oldalán egy gereblye áll, a végére piros műkörmök ragasztva, a szembenálló faággal pedig egy egydollárosokkal ékesített madzag köti össze?
A legjobb megoldás az, ha elengedjük a fantáziánkat és a szokványos művészethez való hozzáállásunkat, és minden, a tekintetünket megragadó részlethez fűzünk valamilyen értelmezést, olyat, amit a magunk tapasztalataiból merítünk.
Bár több alkotásnál érzékelhetjük azt, hogy az alkotó szájbarágósan adja át a mű értelmét, ez nem véletlen: akármennyire is nyitottan áll az amatőr művészetkedvelő az installációk előtt, nagy fejtörést okoz neki néhányuk. Ezért rápillant a művész kommentárjára, és így próbálja saját asszociációit összekapcsolni az irányított figyelemmel, a beleerőltetett jelentéssel.
Valószínűleg néhány évtizeddel később ugyanígy viszonyulnak mindehhez az emberek, mint mi most Man Rayhez: a ’20-as években egy nagy százas szöget ütött a nyárspolgárok fejébe a dadaizmus abszurditása, miért pont ez ne változna.
A kiállítás január 27-ig látogatható.
A jövő évi menetrendről, nyitva tartásról és jegyárakról bővebben itt tájékozódhatnak.
Kapcsolódó cikkek:
HOZZÁSZÓLÁSOK (0)