Csikos Sándor: azt hiszem, az Istennek terve volt velem
Szerző: Szénási Miklós | szenasi.miklos@dehir.hu Közzétéve: 2021.06.20. 09:55 | Frissítve: 2021.06.20. 17:20
Debrecen – Színészként, tanárként is ismert és elismert a Csokonai Színház művésze. Nemrég könyv jelent meg róla. Életéről, pályájáról beszélgettünk vele. Interjú.
Nagyon sűrű az élete mostanában. Felkérték, hogy legyen beszédtanár a Színház- és Filmművészeti Egyetemen, így sokat utazik Budapestre, hogy részt vegyen a felvételiken. Közben szerepelt a 40. Adyák Gálán, s nemrég megjelent egy könyv is róla: Csikos Sándor – kulisszák nélkül címmel.
Dehir: Hogyan lett annyi nagy színpadi szerep után egy könyv főszereplője?
Csikos Sándor: Úgy kezdődött, hogy Gemza Péter, a Csokonai Színház igazgatója azt kérte, írjam meg, hogyan tanítok. S miután én erre azt mondtam, hogy ezt nem lehet, ez nem olyan egyszerű, nem nyugodott, s megígérte, hogy szerez egy szerkesztőt, aki majd kérdez engem… Kornya István személyében egy nagyon jó szakemberrel ülhettem le beszélgetni. István korábban itt volt a színházban, még Vidnyánszky Attila ideje alatt, aztán a Nemzetibe került. Nagyon felkészült volt, baráti viszony alakult ki közöttünk, és úgy gondoltam, mindent elmesélek neki, ami csak belefér, mert nagyon izgalmas időszakokat éltem meg.
Dehir: Milyen érzés volt kézbe venni a könyvet?
Csikos Sándor: Nagyon jó. Gyönyörű lett. De már az is nagy élmény volt, hogy Istvánnal kimentünk az Alföldi Nyomdába, ahol fantasztikus élmény volt látni a nyomtatást, milyen fázisokon keresztül születik a könyv…
Dehir: Olvastam a könyvet én is, nem csak szép, de valóban olyan izgalmas, mint egy regény. Sok nehézséggel kellett megküzdenie már egészen fiatalon.
Csikos Sándor: 1956-ban engem kirúgtak a karcagi gimnáziumból, mert röplapokat csináltunk a forradalom alatt. Nagyon nehezen tudtam ezután bekerülni a debreceni Fazekas-gimnáziumba, ahol elhallgattam azt, hogy apámat, aki kisgazdapárti képviselő volt, kuláknak nyilvánították. Ehelyett azt mondtam, hogy apám szegényparaszt, anyám meg háztartásbeli… Volt egy nagyon rendes tanárom, aki azt mondta, ne mi vágjunk el attól, hogy megtaláld a pályádat, mert olyan jellemzést írtak rólam, hogy utcaseprőnek sem vettek volna fel. Így is jelentkeztem a főiskolára, de oda is utánam nyúltak, hiába vettek fel, a minisztérium nem engedett be… Az egy ilyen időszak volt. A bátyámnak is hasonló akadályokkal kellett szembenéznie, őt is kirúgták a miskolci egyetemről, aztán teológus lett, 32 évig volt esperes.
A sok vargabetű után azonban én most mégis itt vagyok. Azt hiszem, az Istennek terve volt velem.
Dehir.hu: Végül mégis elvégezte a színművészetit, és pályája során többször megfordult a Csokonai Színházban. Legutóbb 1993-ban szerződött ide, s azóta is itt játszik. Akkor mi hozta ide?
Csikos Sándor: 1990-től 93-ig tartott az igazgatói megbízatásom a nyíregyházi színháznál, és mivel akkor én azt tapasztaltam, hogy egy másik garnitúra szerette volna a vezetést átvenni, eldöntöttem, hogy nem fogok újra pályázni. Viszont pont abban az időben kaptam egy levelet Lengyel Györgytől, aki megírta, hogy Debrecenbe készül igazgatónak, és örülne, ha én is vele tartanék. Vele régóta ismertük egymást. Miskolci színészként az Ahogy tetszikben, amit ő rendezett, én méla Jaques-t játszottam, aztán idekerültünk Debrecenbe, s együtt dolgoztunk Dürenmatt János királyában, ami a pályám egyik fontos állomása volt. Amikor visszatértem, akkor rögtön Lucifer szerepét kaptam. Fekete garbóban, fekete zakóban léptem színpadra.
Nagyon érdekes felfogás volt, nagyon újszerű, hogy az Úr hangja és Lucifer is én voltam.
Madách Imre jelent meg ebben a körben a kétségeivel, önmagának tette fel a kérdéseket, s megpróbált választ adni magának. Vívódó alkat volt.
Dehir: Ahogy Csikos Sándor is, aki komolyan veszi a feladatát, sokat olvas, felkészül a szerepeire. S nem csak az újszerű, hanem a klasszikusabb felfogású darabokat is szereti – például Szabó Magda drámáit is.
Csikos Sándor: Nekem Szabó Magda darabjai nagyon tetszettek, azok is, amikben játszottam, illetve azok is, amiket rendeztem. Szabó Magda megtisztelt azzal, hogy sokat beszélgettünk és sok mindenben egyetértettünk. Például a családi mivoltom miatti üldöztetés számára sem volt ismeretlen. Odaítélték neki a Baumgarten-díjat, másnap reggel viszont felhívták, hogy ne menjen az ünnepségre, mert mégsem kapja meg. Kilenc évig nem publikálhatott, bár ez nagy szerencséje is volt, mert akkor írta a regényeit, a Freskót, és a többieket…
Én a magyar történelmet és irodalmat nagyon szeretem, s közel állt hozzám Szabó Magda szemlélete ezen a téren is. A Kádár-korban az volt a közgondolkodásban, hogy mi voltunk az utolsó csatlósai a németeknek, és harcoltunk az oroszok ellen… Két bűne volt akkor az embernek: az egyik, ha ellenforradalmár volt, a másik ha nacionalista.
Borzalmas volt, hogy nem lehetett kimondani azt, hogy én egy magyarul beszélő magyar színész vagyok, mert rögtön azt mondták rám, hogy te nacionalista vagy.
Szabó Magda pedig éppen a nemzettudat és a nemzeti identitás megerősítése érdekében írta történelmi darabjait. Az egyik ilyen volt a Kiálts, város!, aztán az Az a szép fényes nap, s amit különösen szerettem, az És ha mégis, uram címűt. Ezt Szabó Magda három darabjából szerkesztette össze Dúró Győző, s ennek a címe tőlem származott, mert eredetileg az volt, hogy Ez Magyarország. Mondtam Lengyel Györgynek, hogy mondd meg Magdának, ez nem földrajzóra. S akkor mi legyen? A pápai követtel való beszélgetésben hangzik el, amikor az leszólja Magyarországot, hogy az nem fog megmaradni, és a teuton atya erre mondja azt, „és ha mégis, uram?”. Szabó Magda szép nyelven írt jó szerepeket, meg tudta írni, ha valaki bejön a színpadra, vagy kimegy a színpadról.
Dehir: Csikos Sándort nem csak a színpadról, a katedráról is ismerhetjük. Hogy került az oktatás világába?
Csikos Sándor: Korábban Pinczés István és Rencz Antal elindították a Debreceni Színjátszó Stúdiót. Annak a tagja volt akkoriban Szarvas Jóska, Csuja Imre, Eszenyi Enikő, Kerekes Laci, Varga Éva, Varga Marika. Csehov darabjával, a Lánykéréssel még New Yorkba is eljutottak, az amatőr színjátszó világtalálkozóra. Ott én nem jártam velük, de sok hazai fesztiválon viszont igen. S miután Debrecenből elszerződtem, majd újra visszatértem, akkorra Cila néni (Várhalmi Ilona – a szerk.) is megszervezte az Ady-gimnázium drámatagozatát, és megkeresett, hogy tanítsak náluk.
Dehir: 2016-ban Debrecen díszpolgára lett, Jászai-, Érdemes- és Kiváló művész, pedagógiai munkáját pedig épp a napokban ismerték el a Nemzedékek Jövőjéért Díjjal. Sokak köszönhetik Csikos Sándornak, hogy a színészi pályára kerültek. Mi a titka annak, hogy jó tanár tudott lenni?
Csikos Sándor: Nagyon jó érzés volt látni azt, hogy a gyerekek hisznek nekem, hiteles vagyok számukra. Ezért tudtam ezt a 27 évet végigcsinálni, mert ha nem hittek volna nekem, azonnal abbahagyom.
Dehir: Vidéki színészek mindig megkapják a kérdést, nem bánták-e meg, amiért nem Budapesten csináltak karriert. Mit szeret Debrecenben?
Csikos Sándor: Voltam három évet Budapesten, de nem nagyon elégített ki. Azt az irodalmi színpadot, ahova szerződtem felszámolták, és mivel abból a helyzetből nehéz is lett volna továbblépni, és mert pont ekkor jött egy ajánlat, nagyon szívesen jöttem Debrecenbe 1972-ben. A Csokonai Színházban rögtön főszerepet kaptam: Ruszt József rendezésében játszhattam Dévai Kamillával az Orfeusz alászáll című darabban. Arra gondoltam, ha nekem olyan jól megy itt, miért akarnék a fővárosba menni. Azt szoktam mondani, hogy a bizalom és a siker táplálják a tehetséget. Nem érdekelt, hogy akkor én most miért nem kerülök fel Pestre, mikor egyébként az egykori főiskolai osztálytársaim egyik filmből a másikba estek. (Kozák Andrást említhetném, Juhász Jácintot, Szilágyi Tibort, Almási Évát, akik nagy sztárok lettek.) Nagyon lekötött ez a debreceni lét, a színház, a tanítás.
Dehir: Jó kollégái voltak a Csokonai Színházban.
Csikos Sándor: Sárosdy Rezső, Novák István, Oláh György, Lontay Margit – ez a színháznak egy nagy korszaka volt, s ezekkel a színészekkel én együtt játszottam, közéjük tartoztam. Két kebelbeli jó barátom volt, az egyik Simor Ottó, a másik Kóti Árpi – ők már mind a ketten elmentek...
Dehir: Bevallom, e kötet nélkül eszembe sem jutott az a tény, hogy Csikos Sándor októberben nyolcvan éves lesz. Mit tett és tesz azért, hogy ilyen fitt tudott maradni?
Csikos Sándor: Én nem ittam el az agyamat, és nem cigarettáztam el a hangomat… Valószínű, hogy az a szellemi érdeklődés is segített ebben, hogy szerettem olvasni, mindig érdekeltek az új utak. Ahogy a tanítás is. Ahhoz is sokat kellett olvasni, készülni, én pedig arra törekedtem, hogy a növendékeim a magyar irodalomról átfogó ismeretet kapjanak, kerüljenek közelebb Janus Pannonius, Balassi, Csokonai, Ady, a Nyugatosok meg a kortárs szerzők világához. A pandémia alatt pedig vettem két súlyzót, sokszor megmásztam az öt emeletet, ha ki lehetett menni, gyalogoltam, nem akartam eltespedni...
Dehir: Legközelebb mikor láthatjuk majd színpadon? S miben?
Csikos Sándor: Tavaly a Magyar Elektrán dolgoztunk, március 13-án lett volna premier, s aztán 12-én letiltották a járvány miatt. Most felújítottuk és elvittük Nagyváradra pünkösdkor, szeptembertől fogjuk játszani. S úgy néz ki, hogy ismét együtt dolgozok majd Sardar Tagirovskyval, akit nagyon jó szakembernek tartok, várom a munkát vele is.
Cím | dátum |
---|---|
Csikos Sándor: nem kellett futnom sem a szerepek, sem a barátságok után | 2012.01.13 |
Lucifer, Szabó Magda, Debrecen – így látja a kitüntetett színész | 2017.03.14 |