Ábeltől Zsurlóig, Csucsortól Lódingig: furcsa utcanevek Debrecenben
Szerző: Szénási Miklós | szenasi.miklos@dehir.hu Közzétéve: 2011.05.08. 18:00 | Frissítve: 2011.05.08. 18:00
Debrecen – Kadarka és Otelló van, Furmint nincs. Utcát élő emberekről felénk nem szoktak elnevezni, növényekről viszont annál inkább: a jostát eleink nem ismerték, mi a csucsorról nem tudjuk, mi fán terem. Érdekes utcaneveket fedezhet fel, aki nyitott szemmel jár Debrecenben.
A debreceni utcanevek egy része örökség, a hagyományt viszi tovább. Más része az elmúlt korok hőseire, neveire utal. Ahogy növekszik, változik a város, folyamatos feladatot is jelent a közterületek elnevezése, mely Debrecenben a képviselő-testület hatásköre. Összhangban a hivatalos földrajzi nevek megállapításakor alkalmazott szabályozással, a névadáskor figyelni kell többek között a földrajzi környezetre, a nemzetiségi viszonyokra, a nyelvi és nyelvhelyességi követelményekre.
Ami azonban nem mindig egyértelmű. Itt van rögtön Debrecen egyik legfiatalabb belvárosi tere. A névadó Baltazár Dezső (1871-1936) református püspök a korabeli szövegekben Balthazárként is szerepel. De a Wolaffka utca esetében is könnyű elbizonytalanodni, hiszen a temesvári születésű katolikus püspököt Wolafka Nándornak (1852-1906) is ismerhetjük. Antall Józseffel (1832-1993) szemben viszont nem lehetnek kételyeink: a rendszerváltozás utáni első magyar miniszterelnök kétségtelenül két l-lel írandó. Ő persze már kortársunk volt, időben közelebb hozzánk. Ellentétben a két Gézával, Aczéllal és Mészöllyel, akikről szintén utcát neveztek el. Ám ahogy a Mészöly Géza utca eredetéről (a Loki-drukkerek megnyugtatására is) írtunk már, el kell oszlatnunk a félreértést a másik esetben is: nem az Alföld folyóirat szerkesztőjének, hanem a hajdani városi főmérnöknek a nevét őrzi az utca. Ahogy a Becsky, Petneházy, Porcsin utcák sem ma élő személyeket (képviselőt illetve újságírókat) idéznek meg.
Teljesen más világba érkezünk, ha a Bayk András-kerti Bakator utca vidékére fordulunk. Még a borkedvelők sem feltétlenül tudják, hogy a bakator hajdan kedvelt magyar szőlőfajta volt, mely az Érmellék felől került ide. Mindenesetre a névválasztás utal a régi debreceniek borszeretetére is, bár eléggé nem sajnálható módon nem vagyunk borvidék. Az utcanevek pedig nem is a legjobb hazai fajtákat idézik meg. Otelló, Rizling, Szilváni, Tramini, Medok, Oportó, Kadarka – kissé archaikus hangulatú a sor. Csak halkan jegyezzük meg: bár ma már ismét találkozhatunk nagyon szép Kadarkákkal, magyar borász azonban nem állhat elő Oportóval, csak ha azt írja a címkére: Portugeiser. Még ha tájidegenek lennének is, szívesen vennénk Furmint, Merlot vagy Cabernet Franc utcákat Debrecenben. Elég lenne csak ránézni a táblára, hogy torkunkban minőségi szomjúságot érezzünk.
Nem csak a bor és a szőlő, de általában a növényvilág is gazdagon tenyészik Debrecen térképén utcanevek formájában. A josta, ez az egres és feketeribizli keresztezéséből keletkezett, enyhén savanykás, ám tüskék nélküli gyümölcs egyre ismertebb manapság: utcát a Biczó István-kertben neveztek el róla, míg a csucsorról a Bayk András-kertben. Utóbbi a mai fülnek eléggé idegenül hangzik. Még akkor is, ha régi nevén ebszőlőnek emlegetnék ezt a burgonyafélék családjába tartozó, többnyire alacsony, mérgező bogyótermésű bokrot. De nem sokan vágnák rá elsőre a Kálmos utca hallatán sem, hogy egy vízparton, mocsarakban és árkokban előforduló növényről kapta nevét. Ezzel ellentétben a zsurlót viszont sokan ismerik, ám azt kevesebben tudják, hogy neve a súrolásra is utal: teafőzés mellett takarításra is használták eleink.
A történelem sokféleképpen tovább élhet a közterületeken. A kerekestelepi Káliz például a középkori Magyarországra bevándorolt, muzulmán népréteget idéz meg. A kincseshegyi Kászon utalhat a Hargita megye délkeleti részében található, öt faluból álló medencére, de régi magyar férfinév is. Mint a Könd, mely alakváltozata a hét vezér egyikének, Kondnak. A csapókerti Lóding utca eredetére az egykori debreceni újságírótól, Juhani Nagy Jánostól idézünk szellemes meghatározást: a lóding (palócosan: loading) huszár eleink programbetöltés közben viselt ruházata volt. Azaz: széles, vállon átvetett szíj, melyet tölténytáska, kard hordására használtak. (A kópé Ábel, Tamási Áron halhatatlan székely hőse bizonyára jól mulatott volna a zsurnalista szójátékán. Utcát azonban nem róla neveztek el Debrecenben, hanem bibliai elődjéről: ezt támasztja alá a környezet is, ahol az Ádám és az Éva mellett Éden utca is van.)
A mai nagyszülők generációja talán még emlékszik a vákáncsosokra: ezek a nagyon szegény emberek a város környéki, általuk beültetett erdőparcellát a fák felnövekedéséig gondozták, miközben a facsemeték között kapás növényeket termesztettek. Az erdőspusztai tájházba kirándulók láthatják, milyen embertelen körülmények között éltek a vákáncsosok. S ha visszatérnek a városba, eldönthetik, mit néznek meg inkább: a Gogol utcát, vagy a nagy író politikai visszásságokat és gyarlóságokat is kifigurázó művét, A revizort, melyet a Csokonai Színház társulata vitt színre.
HOZZÁSZÓLÁSOK (0)