Akasztófa és temető mellett lakott Debrecenben a nemzet poétája
Szerző: Dehir.hu | info@dehir.hu Közzétéve: 2014.01.05. 08:04 | Frissítve: 2014.01.06. 15:23
Debrecen – „Lánc csörg minden kézen, csupán a Magyar kezében cseng a kard” – lelkesítette honfitársait Petőfi Sándor, aki mint oly sok nagy versét, a híres „Európa csendest” is a cívisvárosban írta meg.
A lánglelkű poéta 1823. január 1-jén, Kiskőrösön látta meg a napvilágot. Rövid élete során tizenkétszer időzött Debrecenben, ahol 72 műve mellett a fia is született. Szegény vándorszínész volt még, amikor 1843. november 24-én Debrecenbe érkezett elgyengülten, betegen. „Hej, Debrecen… sokat szenvedtem én tebenned” – emlékezett az akkori időkre.
Először a városi társulatnál talált állást (ez a mai Batthyány utca 11/c. alatt működött), majd egy kisebb csoport csalta el. Két barátja, Pákh Albert és Bajza József is segítette, amíg a városban nyomorgott. A színészként nem igazán tehetséges Petőfi egyébként 1844 januárjában játszott A velencei kalmár című Shakespeare-műben is, a marokkói herceg jelentéktelen szerepében.
„A telet e kövér városban húztam ki éhezve, fázva, betegen egy szegény, de jó öreg asszonynál, az isten áldja meg. Ha ő gondomat nem viselte volna, most e levelet a más világról írnám hozzád” – vallotta barátjának Petőfi. Az ifjú a színház jegyszedőjénél, Fogas Józsefnénél lakott, akinek a szívességéből a színházba is eljárhatott. Házuk a város végén, a Várad utcai új soron állt (a mai Petőfi tér 12. számnál), s Petőfi ablaka az akasztófára nézett, az utca végében pedig temető is volt.
Petőfi ekkor írta a Megunt rabság című versét, akárcsak a Síkos a hó, szalad a szán, valamint a Boldogtalan voltam és a Nem ver meg engem az Isten... című költeményit is. E korszak híres műve az A virágnak megtiltani nem lehet című zöngeménye is, amelynek legismertebb sora így hangzik: „A virágnak megtiltani nem lehet, hogy ne nyíljék, ha jön a szép kikelet; kikelet a lyány, virág a szerelem, kikeletre virítani kénytelen.”
A Temetésre szól az ének című versében pedig így fakadt ki: „Temetésre szól az ének, Temetőbe kit kisérnek? Akárki! már nem földi rab, Nálam százszorta boldogabb.” Debrecenben a főiskola könyvtárát és Csokonai „vaspyramid sírját” is meglátogatta. Amikor távozott a városból, a kollégiumi diákok – Kovács József dallamára – elénekelték neki A szerelem, a szerelem… kezdetű dalát. 1846-ban tért vissza a városba, s akkor már a színház közönsége is ovációval fogadta.
Petőfi ekkor már udvarolt Szendrei Júliának, s éppen ekkor kapta a hírt arról, hogy szerelme „máshoz akar férjhez menni”. Erre dacból Prielle Kornélia, debreceni színésznő kezét kérte meg. Szerencsére végül kiderült, hogy Júlia nem megy máshoz, a színésznővel kötendő frigyükre pedig sem a református, sem a katolikus papok nem adták áldásukat. Ennek ellenére is sokáig tartott, mire Júlia megbékélt.
Az 1848. március 15-i forradalom hőse októbertől – már kapitányként – újra Debrecenben volt. Családjával a Harmincados közben (a mai Batthyány utca 16. szám alatt) élt, Ormós Szabóék házában. December 15-én itt született meg a gyerekük, Zoltán, akinek a keresztszülei Arany János és a neje lettek. A kisfiút a Szent Anna utcai főplébánián keresztelték meg, s ezt is emléktábla őrzi a 21. számú épületen.
A piski csata előtt Bem futárként küldte Debrecenbe a kormányhoz. Ott a Március Tizenötödikében lelkes cikkben és költeményben dicsőítette a tábornok hősisségét. Katonai pályafutása során azonban kétszer is lemondott a rangjáról. Először még 1849 februárjában, Debrecenben, amikor összeveszett Mészáros Lázárral: a hadügyminiszter szóvá tette, hogy kesztyű és nyakkendő nélkül jelentkezett nála.
Később Bem őrnaggyá léptette elő, de erről is lemondott, amikor Klapka György helyettes hadügyminiszter – szintén Debrecenben – nemtetszését fejezte ki amiatt, hogy Petőfi kiadott egy Bem-levelet a Honvéd című lapban, és ezzel a kormánynak sok kellemetlenséget okozott. A költőt háziőrizetbe vetette, s majd csak Görgey utasítására engedték szabadon. 1849 júniusában ismét felismerték, hogy szükség van rá, s Kossuth a pesti nép mozgósítására kérte föl.
A végzetes ütközet 1849. július 31-én volt, Segesvár mellett. Bem utasítására ebben nem vett részt (egy hídról figyelte az eseményeket), ám az orosz túlerő őt is eltiporta. Átszúrt testét – vélhetően – a tömegsírba temették. Emlékét Debrecenben iskola is őrzi a Szabó Kálmán utcában, a legismertebb szobrát pedig Medgyessy Ferenc készítette. Ez a mű 1948 óta áll a nevét viselő téren, de szobra díszíti a Csokonai Színházat (Szabó Iván 1962) és a Református Kollégium lépcsőházát is (Huszár Adolf, 1883). Az utóbbi a pesti Petőfi-szobor festett gipszmásolata.
Mindemellett a poéta is sokat tett Debrecen hírének öregbítéséért. Hiszen a szabadságharc kritikus napjaiban is tollat ragadott, és nemcsak szép költemények sorával gyarapította a magyar líra kincsesházát, hanem buzdította is a katonatársait. 1848 őszén írta a Tiszteljétek a közkatonákat!, az 1848, a Hogy volna kedvem..., valamint a Szeretlek kedvesem című műveit is. Mellettük a szintén a cívisvárosban született „Itt van az ősz, itt van újra” csodás gondolata se a véletlen fantázia terméke.
„Mosolyogva néz a földre a szelíd nap sugara, mint elalvó gyermekére néz a szerető anya.” – fogalmaz e remekművében. És persze debreceni nagy alkotása a Csatadal is: „Hogyha el kell veszni, nosza, mi vesszünk el, ne a haza, előre!”
(2014. január 1., szerda, 21.15 Olvastam költőtárs – a Debrecen Televízió filmje Arany - Petőfi levelezéséről)
HOZZÁSZÓLÁSOK (0)